Яндекс.Метрика

Кириш соз

Эпосто Манастан кийинки баатырлык жагынан күчтүү каарман — Алмамбет. Кара күч жагынан ал Манаска тете десе да болот. Анын эрдигинде жана күчтүүлүгүндө чен жок. Алманбетти Чыйырдынын эмчегин эмизүү аркылуу Манаска бир тууган кылып көрсөтүүдө, ага Каныкейдин сиңдисн Аруукени алып берүүдө көп маани бар. Ашкан эрдиги, өкүмдүгү менен катар, ал – айлакер. Кичинесинде кытайдын жайчылык өнөрүн үйрөнгөн Алманбет табийгаттын тилин билип, эркинче күн жаадырып, шамал жүргүзөт. Бул фантазия аркылуу эл келечекте табийгаттын сырын ачып, бийлөөнү каалагандыгын билгизген.

Бул Алманбеттин образынын сырткы көрүнүштөрү. Анын элесинин ички дүйнөсү өтө терең трагедия. Бул трагедия

Үйүр сагынбас ат болбос,

Эл сагынбас эр болбос, —

деген темага байланышкан. Канчалык эрдик, адалдык менен казакка, андан кийин кыргызга кызмат кылса да, "Манастан" ураан чакыргандарга канчалык сиңишип кетсе да, ар түрдүү себеп менен өз элинен кетиши Алманбеттин жүрөгүнө бүткөн өчпөс так, айыкпас оору бойдон кала берет. Ошондуктан ал "Чоң казатта" Чубак менен чатакташып турганда:

Каңгырган эрдин шору экен,

Калкынан азган кор экен!

Элинен азган жигитке

Эртелеп өлүм эп экен! –

деп арман кылат.

"Манас" эпосун дүйнөлүк эпостордун катарына кошуучу жогорку идеялдуулук, көркөмдүк касиеттеринин бири – мына ушул чексиз патриоттук сезимдин чоң орун алышы деп билебиз. Патриоттук сезимдин күчү натыйжасында Манас баштаган кыргыз уруулары, жолдо кызыл кыргынга карабай, Алтайдан Ала-Тоого келет. Семетей менен Сейтектин жанын сактап калуу үчүн качып кеткен Чыйырды, Каныкей, Айчүрөктөрдү нечен жылдар элин, жерин сагынтып, зарлатып жүрүп, кайта Таласка алып келген күч да – ошол патриоттук сезим. Өскөн жерди, тууган элди сүйүү мотиви жомоктун оң каармандарынын ар биринин кылган аракеттерине, кулк-мүнөзүнө ар дайым жетекчилик кылат.

Алманбеттин Чубак менен чатакташуудагы монологу патриоттук сезимди эң эле бийик даражага жеткизип, элсиз, Родинасыз адам – адам эмес деген тыянак чыгарат.

Ошол эле сезимдин кулу болгон Кошой жомоктун биринчи бөлүгүндөгү окуяларга бүт катышат. Кошойго акылдуулук жана баатырдык мүнөздөр берилет. Манас Алтайлык кыргыздарды көчүрүүдөн мурда Ала-Тоого өзү келип, абасы Кошойго жолугат, андан акыл-насаат сурайт. Жаш Манас "Кытай – түмөн, Кыргыз – аз" — деп шекшине баштаганда, Кошой ашыкпай, ага акыл берет, калың жоону биргелешкен күч менен жеңип, максатка жетүүнүн амалын айтат, "Атбашынын Чечтөбөдө" турган Кошойдун кураган колунун жардамы менен Манастын кошууну же ңишке ээ болуп, кыргыздар өз жерине байыр алат. Карыя Кошойдун элеси жалаң жаш баатырга өз тажрыйбасын, акылын берүү менен гана кыргыз урууларынын башын кошуп, жоону жеңүүгө жардамдашуу менен гана чектелбейт. Ошону менен бирге Кошой – теңдеши жок алп, кол башкарган баатыр, эл бийлеген кан. Бирок ал менменсинип, Манастан тизгин талашпайт. Күчтүү, калың жоону жеңип, чилдей тараган элдин башын куроо максатында, журт башкаруучулук рольду Кошой карыя баласындай Манаска өз ыктыяры менен өткөрүп берип,

 

 

© Copyright 2004-2023. Кыргызский эпос "Манас". Все права защищены. Политика конфиденциальности.  Privacy Policy.